‘Een duurzame zorg is onze maatschappelijke plicht’
UMC Utrecht is hard bezig om zowel de eigen organisatie als de zorg te verduurzamen. Kartrekker is RvB-lid en CFO Josefien Kursten. Volgens haar zijn samenwerkingen met partners die complementair zijn aan elkaar, een belangrijke voorwaarde. Plus duurzaamheid integreren in de bedrijfsvoering. ‘Je kunt duurzaamheid er niet even bij doen. Daarvoor is het te belangrijk.’
Ze is lid van de Raad van Bestuur van UMC Utrecht en is daarnaast verantwoordelijk voor de financiën en een duurzame bedrijfsvoering. Ze koos in haar loopbaan, die startte als financieel beleidsadviseur bij verschillende ministeries, altijd bewust voor maatschappelijk relevant werk. Voorafgaand aan UMC Utrecht werkte Kursten ruim tien jaar bij de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa), waarvan de laatste zes jaar als Directeur Regulering. Tijdens deze functie was ze verantwoordelijk voor de regulering van de curatieve en langdurige zorg met als belangrijk thema ‘Passende Zorg’. ‘Passende Zorg gaat over minder focus op ziekte en meer inzet op preventie en wat iemand wel kan’, legt ze uit. ‘En dat samen met de patiënt. Daardoor is er als het goed is sprake van minder (over)behandeling van zorg. Duurzamer dus.’
Waarom bent u zo betrokken bij het thema ‘verduurzaming van de zorg’?
‘De gezondheidszorg ligt mij na aan het hart. Het is iets wat ons allemaal aan gaat. En dan kom je vanzelf op het thema duurzaamheid uit. De Nederlandse zorgsector is volgens cijfers van het RIVM verantwoordelijk voor maar liefst 7% van de uitstoot van broeikasgassen, voor 4% van het afval en voor 13% van het grondstoffenverbruik in Nederland. Hoe duurzamer deze sector, hoe minder klimaatschade we aanrichten – inclusief de daarbij behorende nieuwe ziektebeelden – en hoe minder schade we aanrichten aan de gezondheid van mensen. Het is dan ook onze maatschappelijke plicht als universitair medisch centrum om onze footprint zo klein mogelijk te houden.’
Sinds wanneer werkt UMC Utrecht actief aan groen beleid?
‘Zo’n zes jaar geleden kwam er bij ons vanuit de zorgprofessionals zelf een sterke beweging op gang die zich inzet voor een duurzame zorg. Dat zijn teams die vanaf de plekken waar zij werken, zien hoe zaken groener kunnen en hierop actie ondernemen. Daarnaast hebben wij in 2022 de Green Deal ondertekend, waarmee we ons verbinden aan een aantal doelstellingen waaronder CO2-reductie, Circulaire zorg en Verminderen van medicijngebruik en -afval. Hiermee komt ook de “bottom-up-beweging” in de versnelling. Ook hebben we verduurzaming verankerd in onze missie en strategie. We doen het er niet even bij: het maakt nu een integraal onderdeel uit van onze bedrijfsvoering.’
Heeft u voorbeelden van duurzame initiatieven binnen UMC Utrecht?
‘Bijvoorbeeld het hergebruik van laryngoscoopbladen. Dat zijn metalen instrumenten die worden gebruikt om in de keelholte van de patiënt te kijken. Jaarlijks gebruiken wij 8.000 van deze instrumenten, die daarna worden weggegooid. Dat is natuurlijk een enorme verspilling van materiaal. Daarom worden deze instrumenten nu gemaakt van herbruikbaar materiaal. Daar hebben we flink in moeten investeren, maar jaarlijks levert dit alleen al een besparing op van 5.200 kilo CO2. Bovendien verdienen we deze investering na drie jaar weer terug. De kosten gaan voor de baten uit, maar je kunt er vaak wel degelijk een goede business case van maken. Een ander voorbeeld betreft medicijnverspilling. Zo loopt er een aantal trials om te kijken of doseringen kunnen worden geoptimaliseerd. Maar ook werken we in onderzoeksverband om medicijnverspilling te voorkomen, waarbij ongebruikte medicijnen tegen kanker, die patiënten terugbrengen naar de apotheek omdat ze bijvoorbeeld eerder zijn gestopt met een behandeling, toch nog opnieuw kunnen worden uitgegeven. Er is berekend dat we landelijk twintig tot vijftig miljoen euro per jaar kunnen besparen op deze medicijnkosten, als we ze kunnen heruitgeven. Nu worden teruggebrachte medicijnen weggegooid.’
Wat is een belangrijke ambitie als het gaat om verduurzaming?
‘Een van de afspraken die we ondertekenden in de Green Deal is dat we in 2026 30% CO2-reductie hebben behaald en in 2030 55%. Die ambitie is heel duidelijk. Uit onderzoek weten we ook wat voor ons de belangrijkste bronnen van CO2-uitstoot zijn, namelijk onze gebouwen en de mobiliteit van onze 12.000 medewerkers. We zijn hard bezig om die gebouwen te verduurzamen en zijn “on track” om de ambitie te realiseren. Daarbij onderzoeken we dus ook, samen met andere partijen op ons Science Park, hoe we deze gebouwen het best kunnen koelen en verwarmen. We hebben nu met elkaar een samenwerkingsverband opgericht voor koude- en warmteopslag zonder winstoogmerk en bekijken ook hoe we met elkaar kunnen samenwerken in het kader van het verdelen van de energie.’
En wat zijn de plannen om de mobiliteit van medewerkers te verduurzamen?
‘Dat betreft een complexe uitdaging. Met de groeiende schaarste aan personeel, willen we iedere medewerker tevreden houden. En aangezien we hier aan de rand van Utrecht zitten, en veel medewerkers onregelmatige diensten draaien, willen we ervoor zorgen dat medewerkers veilig naar het werk kunnen komen. Temeer omdat een groot deel van onze verpleegkundigen in het oosten van het land woont. We moeten goed begrijpen wat de motivaties en belemmeringen zijn voor medewerkers. Daarvoor zijn we samen met Pon en diens dochterondernemingen Shuttel en Hely, en TU Delft een proeftuin gestart voor 300 collega’s. Met hogere vergoeding voor fietsen, gratis OV en een mobiliteitshub met deel-E-bikes op Utrecht Centraal. Samen met collega’s gaan we op zoek naar passende, effectieve en uitvoerbare oplossingen. Wat helpt is dat in de nieuwe cao staat opgenomen dat OV-gebruik 100% wordt vergoed.’
Hoe belangrijk zijn samenwerkingspartners bij het verduurzamen van de zorg?
‘Enorm belangrijk. Daarom werken we bijvoorbeeld samen met andere academische ziekenhuizen, met de andere partijen die op Utrecht Science Park zitten, maar ook met bedrijven uit de industrie. Zoals Philips. Samen met Philips kijken we naar hoe we behandelingen en operaties zoveel mogelijk kunnen voorkomen. Bijvoorbeeld door gebruik te maken van technologische innovaties zoals beeldgestuurde interventies. Philips is een van de partners bij de MR-Linac, een nieuw bestralingstoestel dat ook meteen een MRI-scanner is. Hiermee kunnen we tumoren preciezer en met minder sessies bestralen en kunnen we sommige operaties voorkomen. Deze nieuwe bestralingstechniek, uitgevonden door UMC Utrecht, heeft wereldwijd veel belangstelling en wordt al door meer dan tachtig ziekenhuizen toegepast.’
Wie pakt de regie bij samenwerkingsverbanden?
‘Soms zijn wij dat, soms haken we aan bij initiatieven die al lopen. Een voorbeeld daarvan is de Alliantie Gezonde Voeding. Hier hebben wij ons als voorhoedeziekenhuis bij aangesloten. En soms komen initiatieven in gezamenlijkheid tot stand, zoals de Alliantie EWUU, een alliantie van de universiteiten van Eindhoven, Wageningen, Utrecht en UMC Utrecht. Samen slaan we de handen ineen om te werken aan thema’s als “preventieve gezondheid” en een “circulaire maatschappij”. De vier instellingen werken cross-disciplinair samen op de gebieden waarin zij complementair zijn aan elkaar. Op die manier kunnen we echt iets bijdragen aan belangrijke maatschappelijke transities zoals verduurzaming.’
Welke rol speelt innovatie bij dit alles?
‘Een heel belangrijke. Neem alleen al digitale innovatie en e-health. Als we de zorg dichter bij de patiënt kunnen krijgen, wordt de kwaliteit van die zorg vaak alleen maar beter. Daarom hebben wij een Medisch Regiecentrum voor slimme zorg op afstand. Vanuit hier monitoren UMC-medewerkers onder verantwoordelijkheid van een medisch specialist patiënten in de thuissituatie om zo de zorg toegankelijk te houden in de regio. Maar ook slimme en energiezuinige instrumenten en apparaten helpen natuurlijk mee om de zorg efficiënter te maken en te verduurzamen. Denk aan slimme pleisters die de hartslag en ademfrequentie weergeven of Safe@home, thuismonitoring van zwangere vrouwen met een hoge bloeddruk. De mogelijkheden zijn groot.’
Tot slot. Waar zijn de pijlen van UMC Utrecht de komende periode vooral op gericht?
‘Een daarvan is preventie. Het is namelijk ook onze maatschappelijke opdracht om ziekte te voorkomen. Ook dat is werken aan duurzaamheid. We doen dat bijvoorbeeld vanuit Health Hub Utrecht: een breed netwerk van gemeenten, de provincie Utrecht, opleidingsinstellingen, huisartsen en ziekenhuizen. We overleggen niet alleen, we ondernemen ook actie. Zo hebben we een “living lab” opgezet in de vorm van een toekomstige wijk in Utrecht: Cartesius. Dit wordt een autovrije wijk met 2.600 woningen waarin mensen – althans dat is de ambitie – langer en in goede gezondheid kunnen leven. Als “academische motor” in de regio brengen we kennis en expertise op het gebied van preventie bij elkaar, dicht in de buurt. En hierbij raken we meteen aan een ander thema dat ik nog even wil noemen: het verkleinen van de gezondheidsverschillen tussen sociale klassen. Hogeropgeleiden leven langer dan lageropgeleiden. Dat verschil bedraagt wel zo’n zeven jaar. Die kloof moeten we dichten. De meest duurzame zorg is immers de zorg die niet geleverd hoeft te worden.’
Zo werkt Philips aan een duurzame zorg
Philips voert sinds 2020 al een CO2-neutrale bedrijfsvoering en haalt 100% van de benodigde elektriciteit uit hernieuwbare bronnen. Bij het ontwerpen van nieuwe producten past Philips zijn EcoDesign-principes toe, een ontwerpfilosofie die focust op circulaire economie: minder gebruiken, langer gebruiken en opnieuw gebruiken. Hiermee wil Philips de levensduur van producten zoveel mogelijk verlengen en grondstoffen en materialen waar mogelijk hergebruiken of recyclen. Zo kunnen ziekenhuizen hun medische apparatuur aan het eind van de levensduur inruilen, waardoor een groot deel van de materialen kan worden hergebruikt.